“De massa is een rivier van geschreeuw en paniek. Onstopbaar en onwetend vermorzelt ze eenieder die struikelt en valt. De lawine van mensen gaat van angst naar hysterie als ze aan de voet van de trappen, die afdaling naar de dood, op gesloten deuren stuit. Metalen obstakels die alleen naar binnen open kunnen. Er is geen mogelijkheid om rechtsomkeer te maken en weg te geraken van die noodlottige vluchtroute, om terug omhoog te klimmen naar de tribunes waar, ondanks het benauwende traangas, vrijheid wacht in plaats van de kerker van lichamen, die drukken, verstikken, elkaar het leven ontnemen. De kracht uitgeoefend door hen die zich aansluiten bij de waterval van mensen maakt ontsnappen onmogelijk. De lucht raakt uitgeput. Longen krimpen. Ribben breken.”
Aldus, vrij vertaald, de journalist Mauricio Gil in de Peruaanse krant El Comercio. Wat hierboven wordt beschreven is niet de Hillsboroughramp of het Heizeldrama, maar veruit de grootste voetbalramp uit de geschiedenis. Een ramp die buiten Peru bijna compleet in de vergetelheid lijkt te zijn geraakt.
 |
| Het elftal van Peru voorafgaand aan de wedstrijd |
Op zondag 24 mei 1964 speelden Peru en Argentinië in Lima een kwalificatiewedstrijd voor de Olympische Spelen in Tokio. Hoewel het, vanwege het verbod op profsporters op de Spelen, ging om jeugdelftallen hadden zich volgens de officiële cijfers die middag liefst 47,157 toeschouwers in het Estadio Nacional verzameld. Sommige bronnen spreken zelfs van zo'n 53.000 aanwezigen. Waar de Argentijnen al hun vier kwalificatiewedstrijden tot dan toe gewonnen hadden, had Peru twee keer gewonnen en één keer gelijkgespeeld. Het was samen met Brazilië, dat ook op vijf punten uit drie wedstrijden stond, verwikkeld in een felle strijd om de tweede kwalificatieplek. Het was niet zo dat verlies voor Peru gelijk stond aan uitschakeling, maar met o.a. een uitwedstrijd in Brazilië nog voor de boeg moest er eigenlijk wel minimaal een punt worden gehaald.
Toen de Uruguayaanse scheidsrechter Ángel Eduardo Pazos tien minuten voor tijd, bij een 0-1 voorsprong voor de bezoekers, een doelpunt van Peru afkeurde wegens gevaarlijk spel, was de woede dan ook groot. Op de vage bewegende beelden die van de wedstrijd terug te vinden zijn, lijkt er van gevaarlijk spel geen sprake te zijn. De Peruaanse spelers omringden Pazos en protesteerden fel. Op de tribunes ontstonden her en der opstootjes tussen Peruaanse en Argentijnse fans. Lege flesjes bier en frisdrank werden op het veld gegooid.
 |
| Scheidsrechter Ángel Eduardo Pazos fluit wegens gevaarlijk spel |
Uiteindelijk keerde de rust weer wat terug en werd de wedstrijd hervat, maar Victor Melasio Vásquez Campos was niet bereid het erbij te laten. De 29-jarige Vásquez was een vaag figuur. Zijn familie verdiende een boterham met het bewaken van een sportfaciliteit van de Peruaanse luchtmacht. Zelf stond hij te boek als metselaar. Geen vreemde van de politie vanwege betrokkenheid bij diefstal en prostitutie, was hij er op de één of andere manier in geslaagd de onheilspellende bijnaam 'Negro Bomba' te verdienen. Vásquez was die dag al vroeg aanwezig geweest om zich in te drinken in de bar van het stadion. Hij nam het op zich om verhaal te halen bij de scheidsrechter, wurmde zich door een gat in het hek en stormde het veld op. Het stadion juichte hem toe.
Vásquez kwam gevaarlijk dicht in de buurt van de de arbiter voordat hij door een politiehond werd gegrepen en de ordetroepen hem met rubberen wapenstokken tegen de grond knuppelden. Een tweede fan die Vásquez het veld op gevolgd was, deze met een gebroken fles in de hand, onderging dezelfde behandeling. De afranselingen deden de woede op de tribunes weer oplaaien. Fans begonnen behalve flessen nu ook allerlei andere voorwerpen op het veld te gooien, inclusief afgebroken stukken hout, beton en cement. Ook werden er brandjes gesticht. De scheidsrechter staakte nu officieel de wedstrijd en gebaarde met twee handen naar de spelerstunnel.
 |
| Victor Melasio Vásquez Campos bestormt het veld |
Vanaf de noordtribune dreigden ondertussen meer mensen het veld op te komen. De commandant van de ordetroepen, Jorge Azambuja, besloot traangasgranaten in te zetten. De gevolgen waren rampzalig. In de paniek die ontstond vonden 328 mensen de dood en raakten er nog eens zo'n 500 gewond. Gesloten hekken waren, zoals wel vaker, de boosdoener. Volgens het ene verhaal hadden bewakers de hekken bij de uitgang op slot gedaan en waren naar binnen gegaan om zelf de wedstrijd te kunnen bekijken. Volgens een ander verhaal waren de poorten gesloten omdat, vanwege valse kaartjes, duizenden boze extra toeschouwers bij het stadion aanwezig waren. Weer een ander verhaal was dat een deel van de poorten bij elke wedstrijd gesloten werden, zonder dat het ooit tot problemen had geleid. Hoe dan ook, het gevolg was dat honderden fans werden doodgedrukt en vertrapt door de massa die, om aan het traangas te ontsnappen, het stadion uit wilde vluchten.
 |
| Fans proberen het traangas te ontvluchten |
Via de radio raakte de omvang van de ramp langzaam bekend. Eerst was er sprake van drie doden, toen tien, later zestig en toen honderd. In de straten rond het stadion, en later ook in andere delen van Lima, gingen de rellen ondertussen gewoon door. Terwijl honderden dood in de catacomben van het stadion lagen, werd er buiten geplunderd, brand gesticht en vernielingen aangericht. Winkels, auto's en zelfs een bandenfabriek van Goodyear moesten het ontgelden. Drie agenten zouden omkomen tijdens de rellen. Het maakte het voor ambulances nog moeilijker de slachtoffers te hulp te schieten, terwijl de stad toch al niet berekend was op een ramp van deze omvang.
De onlusten leidden er uiteindelijk toe dat de regering, naast het aankondigen van zeven dagen van nationale rouw, ook voor dertig dagen de noodtoestand zou afkondigden.
 |
| Bij de rellen in brand gestoken voertuigen |
Op zoek naar een schuldige voor het drama, streek twee dagen later een 40 koppige politiemacht neer op de wijk waar Vásquez woonde. “Ze klopten op de deur van mijn huis,” verklaarde de Negro Bomba later. “Toen ik vroeg wie er was, zei iemand dat hij voor Victor kwam. Zodra ik de deur opende, stormden er zes man binnen, ook via het dak. De hele buurt was omsingeld.” Veel meer dan verstoring van de openbare orde zou men hem uiteindelijk niet ten laste kunnen leggen. Voor Vásquez was de ramp niet de opmaat voor het leiden van een deugdzaam leven. Hij zou de rest van zijn leven regelmatig in contact komen met de politie. Drank en drug beheersten zijn bestaan. Zijn brood verdiende hij als beheerder van een bordeel genaamd “la Nené”. Hij zou in 1999 overlijden.
Voor sommigen was Vásquez slechts een zondebok. Die schoven de schuld juist in de schoenen van de ordetroepen en hun te agressieve reactie op de veldbestorming en de onlusten. Samenzweringstheorieën zijn er ook. Bijvoorbeeld dat er die dag veel meer doden vielen dan de officiële cijfers vermelden en dat een deel van hen kogelwonden had. Of dat communistische agitatoren achter de rellen hadden gezeten. Die laatste theorie was zelfs de voornaamste conclusie in het eerste officiële onderzoeksrapport naar de ramp. Dat rapport kwam de regering niet uit en werd dan ook snel weggemoffeld. Een tweede rapport schoof de schuld in de schoenen van politiecommandant Azambuja, die er uiteindelijk zelfs voor in de cel eindigde.
 |
| Slachtoffers in het mortuarium van Lima |
Scheidsrechter Pazos, ten slotte, ging zijn hele leven gebukt onder het trauma van de ramp. Hij verklaarde jaren later in een interview: "Als ik had geweten wat er ging gebeuren, had ik dat doelpunt nooit afgekeurd."
Oh, en de Olympische Spelen? Hoewel de wedstrijd feitelijk niet uitgespeeld was, kreeg Argentinië de overwinning toegekend. Daarmee kwalificeerde het land zich voor de Spelen. In plaats van de hele resterende kwalificatiereeks te laten uitspelen, werd het tweede Zuid-Amerikaanse toegangsbewijs toegewezen via een beslissingswedstrijd tussen de twee overgebleven kanshebbers: Peru en Brazilië. Het lukte de Peruanen niet sportieve wraak te nemen. De wedstrijd ging kansloos met 4-0 verloren.